نگاهی به تاریخچه صنعت بازی سازی در ایران

صنعت بازی‌سازی در ایران مسیر پرفراز و نشیبی طی کرده است؛ از ورود کنسول‌های اولیه در دهه ۵۰ تا ساخت بازی‌هایی که روی کنسول‌های جهانی منتشر شده‌اند. با ما همراه باشید؛ در این مقاله از تکاف‌مگ، نگاهی به تاریخچه صنعت بازی سازی در ایران می‌اندازیم.

ورود بازی به ایران؛ از کنسول‌های وارداتی تا ورود ممنوع

شروع ماجرای گیم در ایران به دهه ۵۰ شمسی برمی‌گردد؛ زمانی که هنوز نامی از سونی و نینتندو به میان نیامده بود و کنسولی به نام Video Master پای بازی‌های الکترونیکی را به خانه‌های ایرانی باز کرد. چندی بعد، TV Game هم وارد بازار شد؛ اما نه به‌عنوان یک صنعت، بلکه به‌عنوان کالایی لوکس و نایاب.

این روند، با وقوع انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی متوقف شد. قطع واردات، تعطیلی شرکت‌های تکنولوژیک و محدودیت‌های فرهنگی باعث شدند که بازی و سرگرمی دیجیتال برای چند سال از زندگی مردم حذف شود.

دوران پس از جنگ؛ کنسول‌های قاچاق و تولد بازی‌باز ایرانی

با پایان جنگ، دوباره تب بازی در ایران بالا گرفت. آتاری ۲۶۰۰ به‌صورت غیرقانونی وارد کشور شد و با وجود قیمت بالا، محبوبیتی بی‌سابقه یافت. کامپیوترهای خانگی مانند Commodore 64، Spectrum و Amiga 500 هم از راه رسیدند و به‌لطف نرم‌افزارهای کرک‌شده، تجربه‌های متفاوتی برای گیمرها فراهم کردند. حتی در سال ۱۳۶۷، اولین نقد بازی ویدیویی در مجله‌ای ایرانی منتشر شد؛ نشانه‌ای از شروع یک رابطه جدی میان گیمر ایرانی و دنیای گیم.

دهه ۷۰؛ از میکرو جنیوس تا ساخت اولین بازی ایرانی

دهه ۷۰ را باید دوران طلایی خاطره‌بازی دانست. کنسول Micro Genius، نسخه تایوانی Famicom نینتندو، به خانه‌ها آمد و با بازی‌هایی مانند Contra، Super Mario و Duck Hunt بخشی از فرهنگ روزمره شد؛ اما مهم‌تر از بازی‌کردن، شروع بازی‌سازی در همین دوره بود.

استودیو حنفا در سال ۱۳۷۵ اولین بازی ایرانی با نام شکارچی تانک را ساخت؛ عنوانی دوبعدی با الهام از فضای دفاع مقدس که روی MS-DOS اجرا می‌شد. پس از آن، بازی‌هایی مثل علی‌بابا و مرگ شیطان راه را برای توسعه بازی در ایران هموار کردند.

دهه ۸۰؛ رسانه‌ها، مجلات و گرشاسپ

اوایل دهه ۸۰، صنعت بازی ایران جدی‌تر شد. مجلات تخصصی مانند بازی رایانه، دنیای بازی و بازی‌نما وارد میدان شدند و فضایی حرفه‌ای برای گفت‌وگو درباره بازی فراهم کردند. در این دوره، بازی «پایان معصومیت» اولین عنوان سه‌بعدی ایرانی بود که با بودجه‌ای محدود اما بلندپروازانه منتشر شد.

سپس، استودیو فن‌افزار با بازی «گرشاسپ» همه نگاه‌ها را به خود جلب کرد. این بازی با بودجه ۵۰۰ هزار دلاری تولید و به موفق‌ترین بازی ایرانی تا آن زمان تبدیل شد؛ با عرضه نسخه دوم و DLC هم، گرشاسپ خود را به‌عنوان یک برند تثبیت کرد.

هم‌زمانی رشد مستقل‌ها و جشنواره‌های رسمی

با تأسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، حمایت دولتی از صنعت گیم آغاز شد. جشنواره‌هایی مثل TGF و TGC برگزار شدند و فضایی برای رقابت و نمایش آثار داخلی شکل گرفت. از سوی دیگر، چهره‌هایی مثل مهدی بهرامی با بازی‌هایی نظیر BO، انگاره و فرش، مسیر خود را به جشنواره‌های بین‌المللی باز کردند و استقلال و خلاقیت را به نمایش گذاشتند. در این دوره، بازار همچنان محدود بود؛ اما برای اولین‌بار، واژه «بازی ایرانی» معنای جدی به خود گرفت.

دهه ۹۰؛ مهاجرت به موبایل و انفجار محبوبیت

از سال ۱۳۹۳ به بعد، تمرکز بازی‌سازان ایرانی به سمت بازی‌های موبایلی چرخید. ظهور کافه بازار و استقبال کاربران از بازی‌های اندرویدی، زمینه را برای تولیدات بومی فراهم کرد. بازی‌هایی مانند فروت کرفت، خروس جنگی و به‌ویژه موتوری، نه‌تنها به رکوردهای میلیونی در دانلود رسیدند؛ بلکه سودآوری بالا و جریان درآمدی برای سازندگان ایجاد کردند. حتی بازی‌های خارجی مثل Clash of Clans هم با همکاری رسمی وارد بازار ایران شدند و دسترسی کاربران به پرداخت درون‌برنامه‌ای آسان‌تر شد.

سقوط جشنواره‌ها، تولد ویگما و فرزندان مورتا

در حالی که جشنواره‌های دولتی یکی‌یکی تعطیل می‌شدند، در سال ۱۳۹۸، جشنواره ویگما به‌عنوان نخستین رویداد غیردولتی نقد و انتخاب بازی‌های ایرانی متولد شد. همان سال، بازی Children of Morta توسط استودیو دد میج (Dead mage) منتشر شد و از مرزهای ایران فراتر رفت. عرضه رسمی روی پلی‌استیشن، ایکس‌باکس و PC، قراردادی با ناشر لهستانی 11 bit Studios و حضور در Gamescom، این بازی را به شاخص‌ترین محصول بین‌المللی صنعت گیم ایران تبدیل کرد.

فرصت‌ها و تهدیدها؛ از خلاقیت تا تحریم

در کنار این موفقیت‌ها، صنعت بازی‌سازی در ایران هنوز با موانع جدی روبه‌روست؛ تحریم‌های جهانی، نبود زیرساخت آموزش آکادمیک، عدم حمایت دولتی، بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران، عدم رعایت کپی‌رایت، و نگاه سنتی بخشی از جامعه. بااین‌حال، توسعه پلتفرم‌های بومی مانند بازار و چارخونه و افزایش دسترسی کاربران به ابزارهای ساخت بازی، راه را برای توسعه مستقل هموار کرده‌اند.

نگاه رو به آینده؛ صنعتی که هنوز جا برای رشد دارد

صنعت بازی‌سازی در ایران در مسیر پیشرفت است؛ اما هنوز با آنچه باید باشد، فاصله دارد. موفقیت‌هایی مانند گرشاسپ، مورتا و موتوری ثابت کرده‌اند که استعداد، انگیزه و ایده وجود دارد. حالا مسئله اصلی این است که آیا حمایت، زیرساخت و فرصت هم به همان اندازه در دسترس خواهد بود یا نه؟ برای یک ایرانی که همیشه عاشق بازی بوده، شاید وقت آن رسیده  است که خودش هم بازی‌ساز بزرگ‌تری شود!